Kan je eigenlijk medelijden hebben met een boom? Als je ziet hoe veel van de eiken er momenteel bij staan dan is mijn antwoord daarop een volmondig: ja. Waar ze nu mooi in het blad zouden moeten staan, kijk je door de kroon weer de blauwe hemel in. Sommige eiken verliezen hun blad bijna voordat het heeft kunnen uitlopen. En deze keer zijn wij als mens een keer niet de boosdoener, maar het zijn de miljoenen rupsen die daar met z’n allen het eikenblad zitten weg te knagen. Het moet voor zo’n eik geen lolletje zijn denk ik dan, maar misschien valt dat ook wel mee. Het is in ieder geval niet zo dat zo’n boom het het hele verdere jaar zonder blad moet stellen. Halverwege juni zullen de “noodknoppen” uitlopen, en daarna is dit drama verleden tijd.

Voor de vogels zijn al die rupsen goed nieuws. Gemakkelijk voedsel voor de jongen, als die er al zijn. De vroegste pimpels, vinken en koolmezen hebben nu jongen, maar de vliegenvangers laten nog even op zich wachten. De timing komt nauw, want die piekaantallen rupsen duren normaal maar een week of drie. Dit jaar lijkt alles laat, en met een beetje mazzel valt het voor de meeste vliegenvangers precies op zijn plek. Maar als het zo doorgaat kan het ook wel eens beroerd worden. Die rupsen zijn immers zo talrijk dat zij mogelijk snel door alle bladeren heen zijn, en dan kunnen ze massaal dood gaan voordat ze de vliegenvangermagen kunnen vullen. We hebben dat eenmaal meegemaakt, en toen gingen er opvallend veel vliegenvangerjongen dood.

We meten die rupsen al jaren. Niet door steeds de boom in te klimmen om rupsen te tellen, maar door hun poep in een keutelnet te verzamelen. Elk jaar onder dezelfde bomen, verzamel ik elke 3-5 dagen poep dat het net heeft opgevangen. Zo komen we te weten wanneer de rupsenpiek is in het jaar, en ook hoe hoog die is. De timing van die piek varieert van begin mei in een warm voorjaar tot begin juni in een koud voorjaar. De hoogte vertoont een langjarige cyclus. Volgens de literatuur heb je ongeveer eens per 10 jaar een echte uitbraak die dan ongeveer twee jaar duurt. Dat klopte bij ons heel mooi: in 2008-09 hadden we een enorme uitbraak, waarna de rupsenaantallen inklapten. Van 2011-16 waren rupsen aardig schaars, en in 2018-19 hadden we weer hoge aantallen. Maar vervolgens zijn die aantallen niet heel erg naar beneden gekomen, en dit jaar lijkt het wel heviger dan die piek van 2018-19. Echt begrijpen doe ik het nog niet, maar daarom meten we precies wat er gebeurt.

Of die bomen nu zielig zijn weet ik niet. Maar waar het wel op lijkt is dat ze smallere jaarringen maken in jaren met een rupsenuitbraak. Waarschijnlijk minder energie om hout te produceren. Je zou dus zeggen dat rupsen slecht zijn voor het klimaat, want de bomen slaan minder koolstof op. Voer voor klimaatsceptici!